ΕΝΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΓΙΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ

ΑΓΓΕΛΟΣ ή ΔΑΙΜΟΝΑΣ

Ο ΑΜΦΙΛΕΓΟΜΕΝΟΣ ΠΑΤΕΡΑΣ ΜΟΥ...

Περίγραμμα: Γερμανική κατοχή, μια Ελλάδα που σπαράσσεται. Άνθρωποι με πολλά πρόσωπα. Ένας κόσμος διαλυμένος, ένας κόσμος δίχως έλεος.

Το ιστορικό μυθιστόρημα της Ιζαμπέλλας Παλάσκα που περιγράφει την πολυκύμαντη ζωή του πατέρα της, του Γιάννη Βουλπιώτη, στα κρίσιμα χρόνια της Κατοχής και λίγο νωρίτερα.

"Ναι, υπήρχε ένας Έλληνας που είχε την άνεση να είναι συνομιλητής του Χίτλερ, να ανοίγει φιλοσοφικές συζητήσεις με τον περίφημο ναύαρχο φον Κανάρη, να είναι ο αγαπητός της οικογένειας Ζίμενς, φίλος με διάφορους Γερμανούς αριστοκράτες και διπλωμάτες, καθώς και με αξιωματούχους του ναζιστικού καθεστώτος. Ταυτόχρονα να είναι συνομιλητής με τους στρατηγούς Μεταξά και Πλαστήρα ή να μοιράζει τις ώρες του με τον Μανιαδάκη και τον πατέρα Δημήτριο Μπάλφουρ. Να είναι στα χρόνια της Κατοχής φίλος του Πάγκαλου και του Γονατά, του Ζέρβα, του Δημήτρη Γληνού και του Σοφιανόπουλου. Να τα έχει καλά με τους Γερμανούς, να προσπαθεί με επιμονή να δημιουργηθούν στην Ελλάδα τα Τάγματα Ασφαλείας και ταυτόχρονα να σώζει κομμουνιστές και Εβραίους. Αυτός ήταν ο πατέρας μου και σ' αυτό το βιβλίο έγραψα μερικές από τις περιπέτειές του, πολιτικές, επιχειρηματικές και - γιατί όχι; - κάποιες ερωτικές..."

Στο βιβλίο "ΑΓΓΕΛΟΣ ή ΔΑΙΜΟΝΑΣ - Ο αμφιλεγόμενος πατέρας μου...", που μόλις κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Λιβάνη, η συγγραφέας Ιζαμπέλλα Παλάσκα αναφέρει στον πρόλογό της:

Θα αναρωτηθεί ο αναγνώστης γιατί επέλεξα να γράψω αυτό το βιβλίο τώρα. Η απάντησή μου είναι ότι η σημερινή πολιτικοκοινωνική και, κυρίως, οικονομική κατάσταση που αντιμετωίζει ο τόπος μας φέρνει στην επιφάνεια την ανάγκη να μαθευτεί ολόκληρη η αλήθεια. Δεν είναι ούτε η ειδικότητά μου ούτε καν η φιλοδοξία μου να ασχοληθώ με την ιστορία. Και δε θα το έγραφα αν δε διαπίστωνα ότι κατά ένα μικρό, απειροελάχιστο, ποσοστό με αφορά, μέσα από τη μνήμη του πατέρα μου.

Έκρινα ότι ήρθε η ώρα να ξεκαθαρίσω κάποια πράγματα γύρω από την προσωπική ζωή του. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι οι νέοι άνθρωποι δεν τον έχουν καν ακουστά και ελάχιστοι ίσως από τους παλαιότερους να τον θυμούνται. Ούτως ή άλλως, έχουν περάσει αρκετά χρόνια από το θάνατό του. Ωστόσο, συχνά τυχαίνει να γίνονται αναφορές στο όνομά του. Πρόκειται για τον Ιωάννη Βουλπιώτη. Αυτός ήταν ο πατέρας μου.

Ο αμφιλεγόμενος πατέρας μου; Ναι, πράγματι. Κάποιοι στο παρελθόν έφτασαν στο σημείο να τον δαιμονοποιήσουν κι ελάχιστοι, είναι η αλήθεια, να τον εκτιμήσουν θετικά. Ο καθένας με τα δικά του κριτήρια και με τα δικά του «πιστεύω», πράγμα πολύ αυτονόητο. Είναι βέβαιο ότι διαδραμάτισε κάποιο ρόλο, τουλάχιστον στα σκοτεινά χρόνια της Κατοχής. Θετικό ή αρνητικό ρόλο, δεν είμαι σε θέση να πω. Ας το κρίνει ο αναγνώστης όταν τελειώσει τις σελίδες του βιβλίου αυτού.

Θέλησα να δώσω ένα κείμενο ελεύθερο, γι’ αυτό και επέλεξα τη μυθιστορηματική μορφή. Προτίμησα να περιέχει πολλούς διαλόγους, που όμως να μην απέχουν από την πραγματικότητα. Κι ακόμη, προσπάθησα κάπως να αποστασιοποιηθώ από τον κεντρικό ήρωα αυτού του μυθιστορήματος, που βέβαια δεν είναι άλλος από τον πατέρα μου. Γι’ αυτό και χρησιμοποίησα το τρίτο ενικό πρόσωπο.

Ευχαριστώ τη Γιώτα και τον Ηλία Λιβάνη, που μου έδωσαν τη δυνατότητα να δω τυπωμένο αυτό το βιβλίο. Αλλά δεν θα μπορούσα να το γράψω χωρίς τη βοήθεια του ιστορικού συγγραφέα Δημοσθένη Κούκουνα. Είναι εκείνος που μου παρείχε όλες τις ιστορικές πληροφορίες για μια εποχή της Ελλάδας που δεν ήξερα, με όλες τις λεπτομέρειες και τα σημαντικά γεγονότα για τον τόπο μας. Επειδή γνώρισε καλά τον πατέρα μου, μου έλεγε πράγματα για τη ζωή του που εγώ δε θυμόμουν ή και που ίσως ποτέ δε μου είχε πει ο ίδιος. Κοιτάξαμε μαζί τα αρχεία του, συμπληρώσαμε και προσθέσαμε καινούριες πληροφορίες και κάπως έτσι ξεκίνησα να γράφω το βιβλίο.

Όλη μου τη ζωή ένιωθα ότι ο πατέρας μου ήταν ένας σημαντικός άνθρωπος και ότι είχε παίξει ρόλο στην ιστορία αυτού του τόπου. Άλλοτε, όμως, αισθανόμουν και κάποια ντροπή, γιατί οι πολλοί δεν ξέρουν ότι ουσιαστικά δικαιώθηκε για τις κατηγορίες περί δωσιλογισμού που του αποδόθηκαν. Ήταν δικό του παράπονο, που το εξέφραζε με στωικότητα, το γεγονός ότι δεν έγινε γνωστή η πλήρης δικαστική απαλλαγή του. Ίσως αυτός και να είναι ο βασικός λόγος που έγραψα το βιβλίο, για να παρουσιάσω την πλήρη εικόνα για τον άνθρωπο που μου έδωσε ζωή.

Μια σειρά συμπτώσεων με οδήγησαν και με έκαναν να νιώσω ότι τώρα είναι η ώρα να γράψω για εκείνα τα χρόνια που τόσο βάρυναν τον τόπο και, στη συνέχεια, εμένα προσωπικά. Η σχέση με τους γονείς μπορεί να είναι αδιάφορη, τραυματική ή σχέση έλλειψης, όπως υπήρξε για μένα, μια και ζήσαμε αρκετά χρόνια χωριστά. Ήταν ένας άνθρωπος που θαύμαζα από τη μια μεριά, αινιγματικός από την άλλη, και μου έλειπαν κάποια κομμάτια της ζωής του. Δουλεύοντας αυτό το βιβλίο, μέσα από συνεχή αναζήτηση, βρήκα ακριβώς μερικά απ’ αυτά. Έφερα στη μνήμη μου διηγήσεις που τις είχα αφήσει πίσω. Έδωσα σημασία σε γεγονότα που μέχρι τότε τα είχα προσπεράσει γιατί μου είχαν φανεί αδιάφορα ή δεν μπορούσα να τα ερμηνεύσω και να τα αξιολογήσω.

Επέμεινα να ψάξω αυτό το «αμφιλεγόμενο» του πατέρα μου, που τόσο είχε επηρεάσει και τη δική του ζωή και τη δική μας, των παιδιών του. Πίστευα πάντα ότι είχε κατηγορηθεί άδικα, ίσως από άγνοια, ίσως από παρεξήγηση, ίσως και από τις μικρότητες των ανθρώπων. Ο απόηχος αυτών των κατηγοριών εναντίον του κάπου με είχε μπερδέψει. Νόμιζα πως μπορεί και να υπήρχε κάποια βάση σ’ αυτές. Τελικά, πείστηκα ολοκληρωτικά όταν κράτησα στα χέρια μου και διάβασα προσεκτικές όλες τις αθωωτικές αποφάσεις των δικαστηρίων δωσιλόγων.

Όχι, ο πατέρας μου δεν καταδικάστηκε ποτέ ως δωσίλογος, ούτε από τα πρωτοβάθμια ούτε από τα δευτεροβάθμια ειδικά δικαστήρια δωσιλόγων. Απαλλάχτηκε τελεσίδικα. Όπως επίσης απαλλάχτηκε απόλυτα και για την κατηγορία του πλουτισμού κατά τη διάρκεια της Κατοχής, αφού άλλωστε έχασε μεγάλο τμήμα της περιουσίας που κατείχε πριν από τον πόλεμο. Συνεπώς, ούτε πολιτικός ούτε οικονομικός δοσιλόγος υπήρξε ποτέ. Αυτά ως προς το τυπικό μέρος. Και το επισημαίνω αυτό για όσους τυχόν εξακολουθούν ανεύθυνα να τον κατατάσσουν έτσι, αν και δε σκέφτηκα ποτέ να προσφύγω στη δικαιοσύνη.

Υπάρχει όμως και ένα άλλο θέμα, που έχει την ιδιαίτερη αξία του. Ελάχιστοι γνωρίζουν ότι πολλές φορές ο άνθρωπος αυτός ανέπτυξε ευεργετική δράση για άτομα που του όφειλαν την ίδια τη ζωή τους. Κάποια στιγμή, ψάχνοντας τα αρχεία του, βρήκα ένα φάκελο. Περιείχε πάμπολλες επιστολές ανθρώπων που τον ευγνωμονούσαν γιατί τους είχε σώσει στα τόσο δύσκολα εκείνα χρόνια. Με τις γνωριμίες του είχε καταφέρει να τους βγάλει από τη φυλακή ή άλλοτε να τους κρύψει για να γλιτώσουν τη σύλληψη από τους κατακτητές. Το σπίτι μας στο Χαλάνδρι είχε χρησιμοποιηθεί ως μυστικό κέντρο για τη διάσωση καταζητούμενων, ακόμη και κομμουνιστών. Χρησιμοποιώ το «ακόμη», γιατί πράγματι ήταν ιδεολόγος αντικομμουνιστής και δεν το έκρυβε. Η ανθρωπιστική του πλευρά όμως ήταν ανεξάρτητη από τις πολιτικές πεποιθήσεις του.

Δεν δίστασε, παρά τις επαπειλούμενες αυστηρές κυρώσεις, να κρύψει στο σπίτι μας μέχρι και Εβραίους καταζητούμενους, είτε να τους προωθήσει σε άλλα ασφαλή καταφύγια. Δε δίστασε να ενεργήσει και για πολλά άλλα εκείνη την τραγική εποχή.

Μια κόρη που τα γνωρίζει όλα αυτά πώς θα μπορούσε να τα προσπεράσει και να τα αγνοήσει; Μπορεί κάποιος να της καταλογίσει ότι άργησε να τα μάθει ή να τα συνειδητοποιήσει. Αυτό όμως είναι ένα άλλο ζήτημα.

Θεώρησα χρέος μου να βγω και να μιλήσω για τον αμφιλεγόμενο πατέρα μου. Προφανώς, ο ίδιος είχε αμελήσει να το πράξει ή δε θέλησε να ξαναβγεί στη δημοσιότητα και να εκτεθεί πάλι. Το κάνω τώρα εγώ.

Και κάτι παραπάνω. Μόνο μέσα από τα χαρτιά του και την προσωπική ιστορία του τον κατάλαβα. Σαν να μπήκε στη θέση του ένα μεγάλο κομμάτι της δικής μου ψυχής, επειδή τελικά κατάλαβα πως ο ίδιος δεν μπορούσε να διαχειριστεί καλύτερα την προσωπική του σχέση μαζί μου. Ναι, ένα τόσο περίπλοκο μυαλό με δυνατότητες ατελείωτες, ένας φιλόδοξος άνθρωπος με οράματα και τεράστιες ευθύνες, δε θα μπορούσε να είναι ο παραδοσιακός πατέρας. Ήταν όμως ο δικός μου.